Πληροφορίες για το μοναστήρι μας
Στο Καλλίστρατο όρος, δίπλα στον Αλιάκμονα ποταμό, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Ζάβορδας. Ιδρύθηκε από τον Θεσσσαλονικέα όσιο Νικάνορα στις αρχές του 16ου αιώνα.
Φθάνοντας στους πρόποδες τού Καλλίστρατου συναντάμε ένα μικρό κτιριακό συγκρότημα, το λεγόμενο "γυναικείο" πού αποτελείται από την εκκλησία τού Αγίου Δημητρίου με συνεχόμενους ξενώνες, προοριζόμενοι να εξυπηρετούνε τις προσκυνήτριες, γιατί κατά εντολή τού Αγίου, είναι απαγορευμένο να ανεβαίνουνε στο Μοναστήρι. Οι καιροί όμως αλλάζουν, το φεμινιστικό κίνημα ανεβαίνει (επόμενο κάστρο για κατάκτηση το Άγιο Όρος), τα έξοδα είναι πολλά και η είσοδος στον χώρο του μοναστηριού για τις γυναίκες είναι επιτρεπτή. Από το "γυναικείο" αρχίζει ανηφορικός δρόμος, φθάνοντας στην πύλη τού Μοναστηριού.
Το μοναστήρι οργανώνεται γύρω από μία εσωτερική αυλή κατά τα πρότυπα των μοναστηριών του Αγίου ΄Όρους και ο περίβολος του είναι στρωμένος με γκρίζα ποταμολίθαρα τού Αλιάκμονα, . Στο κέντρο της αυλής βρίσκεται το καθολικό, τρίκοχος ναός οθωνικού τύπου, πού τιμάται με το όνομα τού Σωτήρος Χριστού. Είναι ρυθμού βυζαντινού σε σχήμα σταυρού. Ο τρούλος του στηρίζεται πάνω σε τέσσερις χτιστές κολόνες (πεσούς). Διακοσμητική οδοντωτή ταινία από κόκκινα βυζαντινά τούβλα, περιζώνει τον ναό λίγο πιο κάτω από το γείσο τής στέγης. Όμοια ταινία πλαισιώνει και τα παράθυρα τού τρούλου. Η ανέγερση του καθολικού τοποθετείται, σύμφωνα με επιγραφή, στα 1534. Πρόκειται για ναό αθωνικού τύπου, με τοιχογραφίες, που αποδίδονται στον περίφημο ζωγράφο Φράγκο Κατελλάνο. Τρεις σκηνές μάλιστα στην τοιχογράφηση (Ανάσταση Λαζάρου, Είσοδος στα Ιεροσόλυμα, Σταύρωση) έχουν ομοιότητες με τις αντίστοιχες της Μονής Βαρλαάμ Μετεώρων, που φιλοτεχνήθηκαν από το ίδιο ζωγράφο, τον Φράγκο Κατελλάνο. Ο νάρθηκας είναι στενόμακρος και φέρει αγιογραφίες στην πλευρά τού ανατολικού τοίχου από τα θαύματα τού Αγίου και σκηνές τής δευτέρας παρουσίας, ιστορημένες το έτος 1835 "δια χειρός Γεωργίου Ζωγράφου εκ Σελίτζης"(Εράτυρα Κοζάνης), όπως μαρτυρεί ή επιγραφή.
Το εσωτερικό τού ναού καλυπτόταν από παλιά βυζαντινή αγιογράφηση, πού δεν διασώζεται, γιατί κατά τα νεώτερα χρόνια υπέστη επανειλημμένες επιζωγραφήσεις, όπως μαρτυρούν δύο σχετικές επιγραφές. Από την παλιά αγιογράφηση διασώθηκαν δύο τρεις τοιχογραφίες τής νότιας πλευράς τού ναού, έργα αξιόλογης τέχνης. το τέμπλο είναι ξυλόγλυπτο περίτεχνο και επιχρυσωμένο, φέρει σκαλισμένα θέματα από την Αγία Γραφή, όπως την προσφορά στον Αδάμ τού μήλου από την Εύα, την έξοδο των πρωτοπλάστων από τον παράδεισο κ.ά. έγινε κατά τον 18ο αιώνα, σε αντικατάσταση τού παλιού πού κάηκε. τα ψαλτήρια και τα προσκυνητάρια είναι παλιά, πλουμισμένα με σιντέφι.(το σιντέφι μοιάζει με φίλντισι και βγαίνει από ένα όστρακο τής θαλάσσης πού ονομάζεται μάργαρο). Περίτεχνο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο είναι και το κιβώτιο τής Αγίας Τράπεζας. στο ιερό φυλάγεται ή εικόνα τού Σωτήρος, πού βρήκε ο Άγιος μετά από όραμα, φέρουσα αργυρά επένδυση. το πρόσωπο αυτής δεν διακρίνεται λόγω τής παλαιότητας και τής φθοράς πού υπέστη. Επίσης φυλάγονται και τα ιερά λείψανα τού Αγίου μέσα σε ασημένιες θήκες. Η θήκη πού φέρει την Κάρα τού Αγίου, διακοσμείται με ανάγλυφες παραστάσεις αγίων, τον δικέφαλο αετό και πολύτιμους λίθους. Συνεχόμενα με τον ναό και εκατέρωθεν τού ιερού είναι δύο μικρά παρεκκλήσια, τού αγίου Αθανασίου βορείως και τού Τιμίου Προδρόμου νοτίως. το πρώτο έχει την είσοδο από τον ανοιχτό εξωνάρθηκα. Σ αυτό εναπόθεταν συνήθως τούς νεκρούς. το δεύτερο τού Τιμίου Προδρόμου, δεν έχει δική του είσοδο. για να βρεθούμε σ αυτό περνάμε μέσα από το νάρθηκα κατά το νότιο μέρος, βγαίνουμε σ ένα σκοτεινό διάδρομο πού μάς φέρνει στο παρεκκλήσι, όπου βρίσκεται και ο τάφος τού Αγίου εμπρός από την Ωραία Πύλη.
Το μοναστήρι χτίστηκε πάνω σε μέρος απόμερο, έρημο και άγριο, για να το προστατεύει από τούς κακοποιούς και ιδίως από τις τουρκοαλβανικές συμμορίες, πού λυμαίνονταν τότε τα μέρη εκείνα το Μοναστήρι παρουσιάζει εικόνα μικρού κάστρου. Ψηλός καστρότοιχος με πολεμίστρες περικλείει το Μοναστήρι. Σ' αυτόν απάνω είναι προσκολλημένα σε μία συνεχή και αδιάσπαστη σειρά τα διάφορα οικοδομήματα τού Μοναστηριού. Τα κτίρια πού είναι στις γωνίες του είναι υπερυψωμένα για να χρησιμοποιούνται σαν πύργοι. Η πύλη του είναι και η μοναδική είσοδος, είναι σχετικώς μικρών διαστάσεων και χαμηλή, φέρει σιδερόντυμα κατάστικτο από μεγάλα κωνικά καρφιά. Από πάνω της κρέμεται ή ζεματίστρα, χτιστή πάνω στον τοίχο και προεξέχουσα επιμήκης χοάνη, πλατιά πάνω και στενή κάτω. Από την τρύπα της οι καλόγεροι τα παλιά χρόνια έχυναν βραστό νερό ή καυτό λάδι στους επίδοξους κακόβουλους επιδρομείς και ληστρικές συμμορίες, πού πλησίαζαν την πύλη. Παραπλεύρως τής ζεματίστρας είναι ένα μικροσκοπικό παραθυράκι, πού χρησίμευε για παρατηρητήριο. Πάνω του ορθωνόταν ένας ψηλός πύργος για να επιβλέπει το δρόμο πού φέρνει στο μοναστήρι. Σήμερα αυτός ο πύργος δεν υπάρχει, κατεδαφίστηκε πριν κάμποσα χρόνια. Η παλιά και αρχική πύλη ήτανε στην δυτική πλευρά τού τοιχοπεριβόλου, όπως απαιτεί η τάξη τής μοναστηριακής αρχιτεκτονικής, για να αντικρίζει ο εισερχόμενος την πρόσοψη τού ναού, αλλά για λόγους πρακτικούς ή παλιά πύλη χτίστηκε κατά τα τέλη τού 18ου αιώνα και ανοίχτηκε ή σημερινή πάνω στο δρόμο πού οδηγεί στο μοναστήρι. Την τεχνική αυτή οχύρωση ενισχύει και συμπληρώνει ή φύση και η θέση τού βουνού πού από μόνο του είναι ένα θεόχτιστο οχυρό, γιατί εκτός από την ΒΑ πλευρά του, οι άλλες είναι άβατες, απόκρημνες και επιπλέον περιβρέχονται από το ορμητικό και αδιάβατο ποτάμι τού Αλιάκμονα, καθιστώντας έτσι την προσπέλαση ανέφικτη και απλησίαστη. Η ΒΑ πλευρά του δεν έχει το εμπόδιο τού ποταμού, είναι λιγότερο απότομη και απόκρημνη, γι' αυτό το λόγο είναι και η μόνη προσιτή, από δω ανεβαίνει και ο δρόμος για το μοναστήρι. Την ασθενή φυσική προστασία τού μοναστηριού από τής πλευράς αυτής, κάλυπτε ο πύργος πού υψωνότανε πάνω από την σημερινή πύλη. Έτσι το μοναστήρι αποτελούσε ένα μικρό οχυρό συγκρότημα, αξιόλογο για την εποχή του. Χάρη σ΄ αυτό φαίνεται ότι δεν πατήθηκε από επιδρομείς απ΄ ότι γνωρίζουμε από τα υπάρχοντα έγγραφα και την παράδοση. Ενώ στην γύρω περιοχή συναντάμε ερείπια από χωριά πού καταστραφήκανε από ληστρικές επιδρομές κυρίως τουρκοαλβανών.
Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα του πατριώτη μας Ηλία http://ilias.www4free.de/nikanor/